vak
taal
docent
Mw prof. dr Pamela Pattynama
les
De Max Havelaar verfilmd: herhaling en vernieuwing

Deze les zal gaat in op verschillen en overeenkomsten tussen het boek en de film Max Havelaar. Het boek Max Havelaar of de Koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy is gepubliceerd in 1860 en werd in 2002 door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde uitgeroepen tot het belangrijkste Nederlandstalige letterkundige werk aller tijden. In 2007 werd het opgenomen in de Canon van Nederland, waarmee het boek tot nationaal erfgoed werd verklaard.

Het boek Max Havelaar
De Max Havelaar is geschreven door Multatuli, een pseudoniem van Eduard Douwes Dekker. De auteur beschrijft zijn ervaringen in Nederlands-Indië waar hij als assistent-resident werkzaam was. Zijn boek bevat een kritiek op de wantoestanden die in Indië plaatsvonden onder de verantwoordelijkheid van het koloniale Nederlandse bewind. Het was vooral de uitbuiting van de plaatselijke bevolking die Multatuli tegen de borst stuitte. De lokale vorsten en de koloniale machthebbers speelden daarbij onder één hoedje. “Ik wil gelezen worden!” riep Multatuli uit bij het verschijnen van zijn boek. Hij wilde dat zijn aanklacht wijd verspreid werd en door massa’s mensen gelezen werd. Max Havelaar maakte meteen al veel indruk en nog steeds spreekt het lijvige, negentiende-eeuwse boek grote scharen bewonderaars aan. Het wordt vooral geroemd als literair meesterwerk en als politiek pamflet. In 1976 kwam de verfilming uit.

De film Max Havelaar
Fons Rademakers, de regisseur van de film, vond de Max Havelaar ‘de belangrijkste aanklacht ooit door een Nederlander geschreven’. Maar is de intentie van Multatuli wel in de film terug te vinden? En zo ja, hoe worden de woorden waarin de auteur zijn aanklacht heeft geformuleerd op het witte doek in beelden omgezet?
Deze les van de Indische School reikt een antwoord op dergelijke vragen aan. Daarmee zal ook duidelijk worden welke verandering in betekenis Multatuli’s werk heeft ondergaan tussen 1860 en 1976.

Veranderd geschiedbeeld
Het opsporen van de verschillen tussen boek en film is interessant omdat daarmee duidelijk wordt hoe het geschiedbeeld sinds 1860 is veranderd. In de film zijn figuren verdwenen, maar ook toegevoegd.
Gebeurtenissen die in het boek voorkomen zijn weggelaten omdat ze niet pasten in de beoogde filmplot of eenvoudigweg niet in beeld zijn te brengen. Anderzijds zijn er scènes ingelast die je tevergeefs zult zoeken in de brontekst. Met elkaar dragen die veranderingen bij aan een verschuiving die de film een andere betekenis geeft dan het boek. De film Max Havelaar benadrukt de betrokkenheid van het koloniaal bestuur bij de uitbuiting van de Javaanse bevolking. Veel meer dan in het boek legt de film dus het accent op het corrupte gedrag van Nederlanders. Die accentverschuiving verwijst naar de veranderde denkbeelden over het koloniale verleden sinds de publicatie van Multatuli’s boek. 

Volledige leeslijst volgt. (Is al te raadplegen in de uitgebreide pdf.)