vak
geschiedenis
docent
Dhr dr ir Herman Bussemaker
les
De Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indiƫ

De Tweede Wereldoorlog is van invloed geweest op de geschiedenis van iedere bevolkingsgroep in Indië/Indonesië; zo was die oorlog de opmaat tot de onafhankelijkheid van de Indonesiërs, en voor de meeste Indische Nederlanders volgde na afloop (gedwongen) vertrek naar het vaderland.

 

Ontwikkelingen tot 1942

De Westerse koloniale mogendheden volgden tussen de twee wereldoorlogen een politiek, die van Japan, de voormalige bondgenoot uit de Eerste Wereldoorlog, een vijand zou maken. Van belang hierbij zijn het Vredesverdrag van Versailles en de Vlootverdragen van Washington, die de Japanse burgerregering verzwakten. Hierna grepen Japanse nationalisten hun kans, en het land militariseerde snel: het Japanse Leger bepaalde vanaf 1931 de Japanse buitenlandse politiek. Van belang hierbij waren de Japanse besluitvorming om Groot-Brittannië en de Verenigde Staten tegelijk aan te vallen, en Japanse spionage-activiteiten. Door het diepe wantrouwen tussen Groot-Brittannië en de Verenigde Staten was er geen gezamenlijke actie tegen Japan. Onderlinge afstemming kwam er pas met de Singapore Conferences van 1940/1941.

 

Indië voor de oorlog: KNIL en marine

De verdediging van Nederlands-Indië speelde een belangrijke rol in (de aanloop naar) de Tweede Wereldoorlog: van 1904 tot 1941 werd namelijk een serie politieke besluiten genomen, die direct van invloed was op het KNIL en de Koninklijke Marine.

    Het KNIL kon tijdens de economische crisis een degradatie tot een politieleger tegenhouden, en daardoor was het KNIL in 1941 een redelijk modern bewapend leger. Zwakke punten in het beleid waren echter de sterke oriëntatie op Groot-Brittannië, ondanks de officiële neutraliteitspolitiek, en de onderdrukking van het opkomende Indonesische nationalisme. De val van Singapore, verkeerde tactische beslissingen en de desertie op grote schaal van haar inheemse soldaten leidde uiteindelijk tot de instorting van het KNIL.

    Door het ontbreken van leiderschap bij de Marine leed deze een serie politieke nederlagen (o.a. de Vlootwet van 1923), met als ’hoogtepunt’ de muiterij op de Zeven Provinciën. De Koninklijke Marine toonde echter tegen de vijand een opmerkelijke strijdlust (Slag in de Javazee).

 

Japanse bezetting van Indië

Japan valt in januari 1942 Indië binnen. Door het verlies van de loyaliteit van de inheemse bevolking kwam er geen levenskrachtige verzetsbeweging tegen de Japanse bezetter. Japanse maatregelen waren gericht op de eliminatie van de Europeanen in Azië: in de Buitenbezittingen werden alle Europeanen geïnterneerd, op Java bleef een groot deel van de Indo-Europeanen in eerste instantie buiten de Japanse interneringskampen. De Japanners zagen hen als mede-Aziaten, maar later werden echter steeds meer Indo-Europeanen, vooral mannen en jongens, alsnog geïnterneerd of naar werkkampen gestuurd o.a. uit angst dat zij de Geallieerden zouden helpen. Door de interneringen verdween in de loop van 1943 het Europese element vrijwel volledig uit de multiraciale Indische samenleving.

    Daarnaast waren de Japanse maatregelen gericht op de inschakeling van Indonesische grondstoffen en arbeid voor hun oorlog: honderduizenden Indonesiërs moesten onder erbarmelijke omstandigheden werken in de Japanse oorlogsindustrie. Daarnaast werd de Indonesische jeugd gemobiliseerd: om Japan te helpen in de oorlog, maar ook om een bepaalde mate van nationalisme aan te wakkeren.

 

Nasleep

Uiteindelijk werd iedereen verrast door de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki begin augustus 1945, die de capitulatie van Japan in gang zetten.

    Na de capitulatie volgde een zeer gewelddadige periode, bekend als de Bersiap, die vele duizenden (Indo-)Europeanen, Chinezen, Ambonnezen en Indonesiërs het leven kostte.