vak
taal
docent
Mw prof. dr Pamela Pattynama
les
Max Havelaar of de invloed van de populaire media op de herinnering aan Indiƫ

De beroemde roman Max Havelaar is gepubliceerd in 1860 en werd in 2002 door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde uitgeroepen tot het belangrijkste Nederlandstalige letterkundige werk aller tijden. In 2007 werd het werk opgenomen in de Canon van Nederland waarmee het tot nationaal erfgoed werd verklaard.
    De Max Havelaar is geschreven door Multatuli, een pseudoniem van Eduard Douwes Dekker. Deze beschrijft in de roman zijn ervaringen in Nederlands-Indië waar hij als assistent-resident werkzaam was.

Wantoestanden
“Ik wil gelezen worden!” riep Multatuli uit bij het verschijnen van zijn boek. Hij wilde dat zijn boek wijd verspreid en door massa’s mensen gelezen werd omdat het een aanklacht bevat. In de Max Havelaar worden de wantoestanden bekritiseerd die in Indië plaatsvonden onder de verantwoordelijkheid van het koloniale Nederlandse bewind. Het ging Multatuli vooral om de uitbuiting van de plaatselijke bevolking. De lokale vorsten en de koloniale machthebbers speelden daarbij onder één hoedje.

Toneel, film, musical
De Max Havelaar maakte bij zijn verschijning veel indruk. Je zou denken dat de lijvige, negentiende-eeuwse roman in de vergetelheid is geraakt. Hij gaat immers over toestanden in een land dat allang geen kolonie van Nederland meer is. Niets is minder waar: nog steeds spreekt de roman grote scharen bewonderaars aan. Het werk wordt vooral geroemd als literair meesterwerk en als politiek pamflet.
    Maar er is nog een derde aspect, en daaruit zal blijken dat de Max Havelaar nog steeds volop in de belangstelling staat. Sinds zijn verschijning is het boek vele malen tot toneelstuk verwerkt, het is verfilmd en er is een musical van gemaakt. Ook in Indonesië is men de Max Havelaar niet vergeten. In 1999 betitelde de Indonesische schrijver Pramoedya Ananta Toer het zelfs als: ‘The Book That Killed Colonialism’. Ook wordt een van de meest indrukwekkende gedeelten van de roman, het verhaal van Saïdjah en Adinda regelmatig opgevoerd in de Indonesische theaters.
    In de vele bewerkingen blijft het verhaal van de Max Havelaar overeind, maar toch zijn er steeds veranderingen doorgevoerd, en is er een keur aan gedaanteverwisselingen.

Herinnering
Aandacht dient vooral besteed te worden aan hoe de herinnering aan het koloniale verleden is bijgesteld sinds de dekolonisatie. En die herinnering aan Indië is nog steeds springlevend onder het Nederlandse publiek. Dat geldt zowel voor mensen die zich bij Indië betrokken voelen als voor Nederlanders die geen (familie)banden met de ex-kolonie hebben.