vak
taal
docent
Dhr prof. dr Bert Paasman
les
Tekst en tekstinterpretatie; Indische poëzie en de beeldvorming

Vanaf de Compagniestijd tot heden zijn er gedichten en liedjes geschreven over de reis naar en het verblijf in Indië, over Indische mensen, cultuur, natuur en landschap. Ook na de ‘repatriëring’ naar Nederland blijven Indische Nederlanders en hun nazaten poëzie schrijven over dat onvergetelijke land – dat alleen nog in teksten, afbeeldingen, voorwerpen, verhalen en herinneringen bestaat – en over de cultuur die nog voortleeft bij mensen van de tweede en derde generatie.

Beeldvorming
Liedjes en gedichten hebben veel bijgedragen aan de beeldvorming van het vroegere (Oost-)Indië, zeker in de tijd dat een deel van de Nederlandse bevolking nog analfabeet was en liedjes met een eenvoudig ritme, gemakkelijk te onthouden rijmwoorden en op een bekende melodie, een middel waren om dat verre, onbekende land te leren kennen – hoe schematisch en selectief dan ook. Gedichten werden ook vaak publiekelijk ten gehore gebracht totdat in de loop van de 19e eeuw het zelf, in stilte lezen van poëzie steeds gebruikelijker werd.

Thema’s
Zien we in de oudste liedjes en gedichten de Europeaan en zijn cultuur centraal staan, in de loop van de 19e eeuw komt er geleidelijk meer aandacht voor de inheemse bevolking en haar cultuur: onder invloed van de Romantiek wordt de tropische natuur beschreven en ondergaan.
    Pas in de loop van de 20e eeuw werd de inheemse mens, zijn natuur en cultuur niet meer als een exotisch decor beschreven, maar als van essentieel belang voor de dichter en de lezer. Cruciale historische gebeurtenissen als de Japanse bezetting, de Indonesische revolutie, de repatriëring en de Molukse zaak, worden gethematiseerd.

Motieven
Al in de vroegste teksten zien we motieven die nooit meer uit de Indisch-Nederlandse literatuur verdwenen zijn: de zedeloze koloniale samenleving, de luie en onbetrouwbare inheemse bevolking, de wellustige inheemse vrouwen, de njai, de goena-goena en stille kracht, de vruchtbare natuur en de overvloedige rijkdommen. Soms heel expliciet verwoord, soms heel impliciet.

Tekstinterpretatie
Het interpreteren van dichterlijke teksten, ook van de enigszins duistere teksten, kan de onderliggende vooronderstellingen aan het licht brengen en als het ware een ontwikkeling van de beeldvorming opleveren.